HOUTEN – De populariteit van Halloween lijkt elk jaar toe te nemen. Maar wat is Halloween eigenlijk? Waar komt het vandaan? Hoezo vinden we het zo leuk om te griezelen? In een driedelige serie probeert Omroep Lekstroom daar antwoord op te geven en wordt een overzicht van Halloweenactiviteiten in de regio gegeven.
Deel 1: Waar komt Halloween vandaan?

Halloween is tegenwoordig een feest met griezelige kostuums, spooktochten, uitgeholde pompoenen en snoep. Maar dat is niet helemaal hoe het ooit begon. Al eeuwenlang hebben bijna alle volkeren en culturen in de geschiedenis overgangsfeesten. De overgang van de zomer naar de winter betekende de overgang van goede naar slechte tijden, van hard werken op het land naar de winter overleven.

Kelten
Vaak wordt gezegd dat Halloween afkomstig is van de Kelten, die leefden tussen 1600 en 50 jaar voor Christus. Hun feest Samhain lijkt wel wat op Halloween. Dit komt voor het eerst voor in Schotse, schriftelijke bronnen uit de 16e eeuw. Een kenmerk van die winterfeesten is dat arme mensen langs de deuren mochten om te bedelen. De hele winter lang werden dat soort feesten georganiseerd. Door te zingen of het vee te zegenen, hoopten mensen een aalmoes te krijgen. Dat klinkt bekend: het “Trick or Treat” van nu is daar direct uit voortgekomen. “Winterfeesten waren er om de armen de winter door te helpen”, zegt voormalig directrice van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur Ineke Strouken.

Overgangsfeesten
Ook in Nederland kenden we dat soort overgangsfeesten. Nog steeds wordt op 11 november Sint Maarten gevierd. Op die dag moesten mensen klaar zijn voor de winter. Een feest dat in heel Europa populair is. Tegenwoordig gaan kinderen met lampionnen langs de deuren om te zingen voor snoep. Dat komt omdat vroeger Sint Maarten één van de bedelmomenten was. “Armen moesten in de winter echt geholpen worden”, legt Strouken uit. “Andere voorbeelden van dat soort bedelmomenten zijn bijvoorbeeld Kerstmis, Drie Koningen en Carnaval.”

Voor de meeste andere landen lag dat punt wel eerder, namelijk tijdens Allerheiligen en Allerzielen, op 1 november en 2 november. “Vroeger hadden ze voor elke heilige een speciale dag”, legt Strouken uit. “Tot er meer heiligen dan dagen waren.” Daarom werden al die dagen gebundeld tot één dag: Allerheiligen. “Voor het ‘gewone’ volk werd Allerzielen in het leven geroepen. Het zijn twee eeuwenoude feesten.”

Met Allerheiligen – zeker in katholieke streken – gingen ze de graven schoonmaken. Daarna legden de mensen op die graven witte chrysanten. Op de dagen van Allerheiligen en Allerzielen bezochten de mensen al die graven om voor de overledenen te bidden. Zo zouden ze sneller in de hemel komen.

Van kerkhof naar kerkhof
Halloween is een Allerheiligenfeest en betekent “de avond voor Allerheilen” (All-Hallow-Even). Kenmerkend voor de Allerheiligenfeesten is dat de scheidslijn tussen leven en dood vervaagt. “Mensen geloofden dat de doden weer terug naar de aarde en nader tot de levenden zouden komen met dit feest. Die twee werelden kwamen op deze manier bij elkaar.” Ook werden vroeger de graven niet geruimd en was het de gewoonte iedereen te bezoeken: grootouders, tantes, ooms, neven en nichten die soms al lang dood waren. Mensen trokken daarom op zo’n avond van kerkhof naar kerkhof. “En omdat er natuurlijk nog geen straatverlichting was en alles te voet moest, zag je overal rijen vlammen van fakkels opduiken”, zegt Strouken. “Dat alles geeft samen natuurlijk een illustere en griezelige sfeer.”
Jongeren speelden in het donker achter de graven. “Naast dat ze elkaar lieten schrikken, diende dit soort feesten ook als ‘meidenmarkt’”, aldus Strouken. “Een beetje in de billenknijpen, of een zoentje stelen.”

Pompoenen
Pompoenen werden pas later toegevoegd. “Vroeger holden we koolrapen of suikerbieten uit, voor verlichting. Dan kon je veilig je vuurtje ergens inzetten”, vertelt Strouken.  “Later zijn dat pompoenen geworden, omdat die gewoon makkelijker uit te hollen zijn.”
Heksen horen trouwens niet bij Halloween. Daar is een apart feest voor, op 1 mei. “Harry Potter heeft een beetje meegeholpen aan het idee dat heksen bij Halloween horen”, zegt Strouken erover.
“In de jaren tachtig kwam Halloween, zoals we het nu kennen, naar Nederland door een groep Ierse studenten”, zegt Strouken.  “Het beeld dat Halloween uit Amerika naar ons is komen overwaaien, klopt dus niet. Het is eeuwenoude Europese folklore.”