HOUTEN – Inwoners van Houten en Benschop maken bezwaar tegen de potentiële komst van een asielzoekerscentrum (AZC). Maar hoe terecht is dat verzet eigenlijk? Hoeveel overlast ervaren andere gemeenten met een AZC, en waaruit bestaat die overlast precies?

De komst van een asielzoekerscentrum roept meestal gemixte gevoelens op onder buurtbewoners. In Houten is het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) van plan het terrein aan de Essenkade 2 in Houten te kopen. COA onderzoekt ook in Benschop of het mobilisatiecomplex Benschop (MOB-complex) geschikt is als locatie voor een nieuw asielzoekerscentrum.

Door de landelijke Spreidingswet zijn alle Nederlandse gemeenten verplicht om bij te dragen aan de opvang van vluchtelingen. Vanwege het huidige capaciteitstekort – er zijn momenteel 327 AZC’s in Nederland – wordt er gezocht naar nieuwe locaties voor de opvang van vluchtelingen.

Spanning
Bij concrete plannen voor een AZC in de buurt, volgt vaak weerstand.  Er volgen vaak allerlei gemeenteraadsvergaderingen, protesten met spandoeken, online petities en media-aandacht. Toch is het lang niet zo dat alle lokale omwonenden bezwaar hebben tegen de komst van een. Dat roept de vraag op: is de komst van een groep vluchtelingen echt zo erg?

“Vaak is het het onbekende dat angst oproept en vragen oproept”, zegt Renate van Lierop-Kupers, woordvoerder van het AZC in Grave (Noord-Brabant), dat al tientallen jaren in gebruik is. Volgens haar helpt de berichtgeving in de media daar niet bij. “De media licht vooral incidenten uit, terwijl die juist uitzonderlijk zijn. Dat neemt niet weg dat mensen wél overlast of een gevoel van onveiligheid kunnen ervaren.”

Voorbeelden van overlast zijn: grote groepen asielzoekers die samenkomen of gaan winkelen, luidruchtigheid, zwerfafval of kleine criminaliteit zoals winkeldiefstal of zwartrijden.

Toch blijkt uit gegevens dat deze overlast vaak niet afkomstig is van bewoners van het AZC, zegt Van Lierop-Kupers. “Over het algemeen is de mate van overlast vergelijkbaar met die in een gemiddelde wijk in de omgeving.”

In beeld bij COA
In een AZC wonen mensen van meer dan dertig verschillende nationaliteiten dicht op elkaar. Dat vraagt om aanpassing en wederzijds begrip van de bewoners, legt Van Lierop-Kupers uit. “Maar als er iets speelt, komt dat in beeld bij het COA. Dit zien de begeleiders van het COA zelf of dit komt in beeld dankzij nauwe samenwerking met de wijkagent, preventieve BOA’s, ketenpartners, hulpverleningsorganisaties én via direct contact met winkeliers en omgeving. Om vluchtelingen bekend te maken met onze gebruiken, krijgen vluchtelingen voorlichting over praktische zaken zoals fietsen, winkelen en afval.”

De tekst gaat verder onder de foto. 

Begrip voor de zorgen die er zijn
Verandering in de wijk, daar zit niemand op te wachten, zegt Reinalda Start, het aanspreekpunt vanuit COA voor regio Utrecht, en de mogelijke AZC’s in Houten en Benschop. Ze begrijpt dat mensen zich zorgen maken over mogelijke overlast. “Maar het is echt niet aan de orde van de dag dat asielzoekers voor meer criminaliteit zorgen dan andere mensen. Dat laten de cijfers gewoon zien – en we registreren alles heel streng. Bovendien zie je dat zodra een AZC er is, de weestand vaak verminderd. Omwonenden lijken het dan mee te vinden vallen.”

Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) doet onderzoek naar crimineel gedrag onder asielzoekers. Uit verschillende peilingen afgelopen jaren blijkt dat de criminaliteit onder asielzoekers hoger ligt dan onder de gemiddelde Nederlander. Het WODC plaatst daar toch direct noodzakelijke kanttekening bij: toch blijkt dat asielzoekers juist minder crimineel zijn dan Nederlanders met vergelijkbare demografische kenmerken, zoals een laag inkomen.

Toename in registraties
Maar hoe zit het dan met de toename van het aantal incidenten, waar sommige kranten de afgelopen jaren mee kopten? Op basis van de meest recente cijfers over 2023 – nieuwe cijfers over 2024 worden eind juni 2025 gepubliceerd – is precies geregistreerd om wat voor soort incidenten het gaat.

Het asielzoekerscentrum (AZC) in Zutphen springt er bijvoorbeeld uit, met 700 incidenten in één jaar. Volgens de COA-woordvoerder van regio Gelderland, Caroline van Dullemen, heeft dat vooral te maken met het registratiesysteem en de strikte toepassing van de COA-regels. Alles wat niet volgens de afspraken verloopt, wordt geregistreerd. Denk hierbij aan het niet voldoen aan de meldplicht van het COA, het overtreden van huisregels, het afplakken van rookmelders of ruzies tussen bewoners. Het gaat hier dus om relatief gewone, onschuldige omgangsproblemen. Zo valt ook het AZC in Budel op, aan de Randweg-Oost, op met maar liefst 1800 meldingen. Van deze incidenten hebben er 1230 betrekking op het overtreden van de huisregels.

Daarnaast wordt ook geweld geregistreerd, zowel verbaal als fysiek. In Budel zijn op de locatie 147 incidenten gemeld waarbij sprake was van fysiek geweld – een hoog aantal in vergelijking met andere AZC’s. Het AZC in Dronten scoort eveneens hoog, met in totaal 119 geregistreerde incidenten. Ook zelfdestructieve handelingen worden gemeld; in veel gevallen gaat het om pogingen tot zelfdoding. Wat dat betreft springt Baarn eruit, met 26 van die categorie incidenten in 2023.

Drie AZC-locaties waar in 2023 geen enkel incident is geregistreerd, zijn Cuijk, Schiedam en Ommen.

Wat goed werkt
Uiteraard wordt er ook opgetreden tegen incidenten en crimineel gedrag, vertellen de woordvoerders. Start: “Net als bij ieder ander. Bij crimineel gedrag wordt er aangifte gedaan – en dit kan een risico vormen voor de asielaanvraag van de vluchteling in kwestie. Toch is alle overlast dat wordt veroorzaakt natuurlijk te veel, ongeacht wie het doet, een Nederlander of vluchteling.”

Nederland vangt al jarenlang vluchtelingen op. Daardoor zijn er ook veel opvallend positieve voorbeelden van asielzoekerscentra (AZC’s) waar weinig incidenten worden gemeld en waar juist warme banden zijn ontstaan met de omwonenden. Het AZC in Harderwijk – een van de grootste in Nederland – is bijvoorbeeld weleens een ‘voorbeeld-AZC’ genoemd. Die AZC staat allesbehalve op een afgelegen plek, maar vind je midden in de stad. Die locatiekeuze droeg bij aan het contact tussen Harderwijkers en de vluchtelingen.

Ook COA-woordvoerder Van Lierop-Kupers benadrukt hoe belangrijk het is om meer contact te stimuleren en mensen actief te betrekken bij de AZC’s. Door hen kennis te laten maken met het leven op een AZC, kan er meer wederzijds begrip ontstaan. “Het COA kan dit niet alleen. We doen dit samen met de gemeente, andere instanties én met de omgeving zelf. Soms worden mensen die zelf op een AZC hebben gewoond en nu ergens wonen, werken of sporten hierbij betrokken. Zij nemen soms uit zichzelf een verbindende rol op zich. Dat helpt allemaal om het contact met de buurt prettiger te maken.”

Foto’s: COA